Το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (AEE), ή εγκεφαλικό όπως είθισται να αποκαλείται στην καθημερινότητα, οφείλεται σε διαταραχή της αιμάτωσης μίας περιοχής του εγκεφάλου.
Οι πιο συχνές αιτίες διαταραχής αιμάτωσης αφορούν τη θρόμβωση, την εμβολή και την αιμορραγία ενός εγκεφαλικού αγγείου. Από αυτές, η εγκεφαλική θρόμβωση και η εμβολή αποτελούν την πλειοψηφία των κρουσμάτων, έχοντας ως κοινό παρονομαστή τη μείωση της αιμάτωσης σε μία περιοχή του εγκεφάλου (ισχαιμία), μέσα από την φραγή ενός αιμοφόρου αγγείου.
Σε κάθε περίπτωση η προσβολή από ένα ΑΕΕ απαιτεί άμεση και εξειδικευμένη νοσοκομειακή φροντίδα. Γι’ αυτό επιβάλλεται η άμεση παραπομπή στο νοσοκομείο ενός ατόμου για το οποίο υπάρχει η υποψία εγκαθίδρυσης ενός ΑΕΕ.
Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μελέτες που ασχολούνται με τους μηχανισμούς ανάρρωσης μετά από ΑΕΕ. Για πολλές δεκαετίες υπήρχε το ερώτημα αν ο εγκέφαλος έχει δυνατότητα αναδιοργάνωσης μετά από μία βλάβη. Αυτό θα επέτρεπε την επιστροφή ενός μέρους από τις σωματικές λειτουργίες που έχουν επηρεαστεί, όπως η κίνηση μελών του σώματος στο χώρο, η στάση, η ισορροπία, η αισθητικότητα, η συγκέντρωση και η μνήμη.
Οι σύγχρονες μελέτες πραγματοποιούνται σε διαφορετικές χρονικές περιόδους μετά από ένα ΑΕΕ. Ουσιαστικά, ο χρόνος μετά την εγκατάσταση ενός ΑΕΕ έχει διαιρεθεί σε 3 στάδια:
- Το οξύ στάδιο: 1 – 7 ημέρες μετά την προσβολή
- Το υποξύ στάδιο: οι 6 πρώτοι μήνες μετά την προσβολή
- Το χρόνιο στάδιο: 6 και πλέον μήνες μετά την προσβολή
Να σημειωθεί πως ο κύριος όγκος μελετών που έχει πραγματοποιηθεί αφορά ασθενείς που έχουν υποστεί ένα και μοναδικό ισχαιμικό ΑΕΕ.
- Οξύ στάδιο (0 – 7 ημέρες)
Το οξύ στάδιο αποτελεί μία περίοδο όπου τα συμπτώματα βρίσκονται σε κορύφωση. Αν και η βαρύτητα της κλινικής εικόνας παρουσιάζει μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ ατόμων, είναι σύνηθες ο ασθενής να παρουσιάζει σημαντική δυσκολία στην κίνηση, εύκολη κόπωση ή ακόμα και επιβάρυνση νοητικών διεργασιών. Αποτελεί μία περίοδο που το σώμα προσπαθεί να αντιμετωπίσει τη νέα κατάσταση που έχει δημιουργηθεί.
Σε αυτή την περίοδο σημαντική είναι η ιατρική παρέμβαση για τον περιορισμό της έκτασης της βλάβης και τη σταθεροποίηση των ζωτικών λειτουργιών.
Η διαδικασία κινητικής αποκατάστασης συστήνεται να ξεκινά από την πρώτη ημέρα, με βάση τις οδηγίες της ιατρικής ομάδας. Ο στόχος είναι η κινητική επαναδραστηριοποίηση του ατόμου σε τομείς της βασικής λειτουργικότητας πάντα σε συνάρτηση με το επίπεδο του ασθενή και τη σταθερότητα των ζωτικών λειτουργιών. Ταυτόχρονα, το πρόγραμμα θεραπείας θα πρέπει να στοχεύει στην πρόληψη δευτερογενών επιπλοκών όσον αναφορά το αναπνευστικό σύστημα, το δέρμα, το γαστρεντερικό σύστημα κοκ.
- Υποξύ στάδιο (0 – 6 μήνες)
Το υποξύ στάδιο αποτελεί διεθνώς τον πυλώνα της διαδικασίας κινητικής αποκατάστασης.
Με βάση τη στατιστική, σε αυτό το στάδιο και ιδιαίτερα στο πρώτο τρίμηνο, ο ασθενής παρουσιάζει κατά κανόνα ένα σημαντικό βαθμό ανάκτησης των λειτουργικών του ικανοτήτων. Κατά αυτό τον τρόπο παρατηρείται βελτίωση δεξιοτήτων ορθοστάτισης, ασφαλούς μετακίνησης στο χώρο και χειρισμού αντικειμένων. Φυσικά, πέραν των στατιστικών δεδομένων, η πορεία ενός ασθενή στο χρόνο πρέπει να αξιολογείται μεμονωμένα.
Σε κάθε περίπτωση τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα αποδίδουν τη σχετικά καλή ανταπόκριση των ασθενών κατά το πρώτο τρίμηνο μετά την εγκαθίδρυση ενός ΑΕΕ σε 2 κύριους νευρολογικούς μηχανισμούς :
- Ο πρώτος αφορά την αναστροφή της διάσχισης και του οιδήματος. Η διάσχιση και το οίδημα είναι διεργασίες που ακολουθούν την ανάπτυξη ενός ΑΕΕ και περιορίζουν παροδικά τη λειτουργία ακόμα και ανέπαφων νευρικών κυττάρων. Αυτή η κατάσταση αναστρέφεται σταδιακά με το πέρασμα των ημερών, εφόσον η κατάσταση του ασθενή εξελίσσεται ομαλά, χωρίς την παρουσία νέων επιπλοκών.
- Ο δεύτερος μηχανισμός αφορά την ενισχυμένη διαδικασία μάθησης. Με απλά λόγια το νευρικό σύστημα διέρχεται μία περίοδο «αυτό-επιδιόρθωσης» κατά την οποία ο ρυθμός κινητικής μάθησης ενισχύεται σημαντικά.
Σε αυτό το πολύ σημαντικό χρονικό διάστημα οι σωστά σχεδιασμένες και εξειδικευμένες κινητικές θεραπείες, που λαμβάνει ο ασθενής, αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της διαδικασίας. Οι κινητικές θεραπείες παρέχονται κυρίως μέσω της φυσικοθεραπείας, της εργοθεραπείας και της λογοθεραπείας. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια πραγματοποιείται, σε ευρεία κλίμακα, η πειραματική διερεύνηση φαρμακολογικών και τεχνολογικών μέσων με σκοπό την περαιτέρω ενίσχυση των δυνατοτήτων εγκεφαλικής αναδιοργάνωσης αυτής της περιόδου.
- Χρόνιο στάδιο
Μετά τους 6 μήνες ένα μεγάλο μέρος της αποκατάστασης έχει πραγματοποιηθεί. Ο ασθενής καθώς και το περιβάλλον θα πρέπει να έχουν εξοικειωθεί με τις νέες παραμέτρους της ζωής. Θα πρέπει να έχει τεθεί ένα πλάνο πραγματοποίησης για όλες τις καθημερινές δραστηριότητες του ατόμου μέσω της μέγιστης δυνατής αυτονομίας. Κοινώς να μπορεί να δραστηριοποιηθεί ο πάσχων με τη λιγότερη δυνατή βοήθεια από τρίτους.
Σημαντική επιδίωξη είναι η πιθανή επιστροφή στην πρότερη εργασία ή σε μία νέα εργασία, ειδικά για άτομα παραγωγικής ηλικίας. Παράλληλα, υπάρχει στόχευση για επιστροφή ή ένταξη σε δραστηριότητες αναψυχής και άθλησης. Σε αυτό το κομμάτι απαιτείται η συνεργασία των επαγγελματιών υγείας με το άτομο καθώς και με το οικογενειακό περιβάλλον. Φυσικά, η επιλογή δραστηριοτήτων ποικίλει ανάλογα με τις δυνατότητες, τις προτιμήσεις και τις ανάγκες του ατόμου, τη δυνατότητα συμπαράστασης από το οικογενειακό περιβάλλον και τις κοινωνικές παροχές.
Μία συχνή ερώτηση είναι κατά πόσο η θεραπεία θα μπορεί να προσφέρει αλλαγές σε αυτό το στάδιο. Αν και παλαιότερα υπήρχε η αντίληψη πως είναι ανέφικτο, η απάντηση είναι πως η δυνατότητα του νευρικού συστήματος για μάθηση νέων πραγμάτων είναι εφικτή καθ’ όλη τη διάρκεια διαβίωσης.
Βέβαια, ο ρυθμός βελτίωσης σαφώς και δεν μπορεί να προσεγγίσει αυτόν που παρατηρείται τους πρώτους μήνες μετά από ΑΕΕ. Παρόλα αυτά, λειτουργικά ελλείματα, καθώς και δευτερογενή προβλήματα που προέκυψαν μέσα στο χρόνο, μπορούν να βελτιωθούν με την επαρκή δοσολογία και το σωστό σχεδιασμό ενός προγράμματος κινητικής αποκατάστασης.
Βιβλιογραφία
• Bernhardt J, Hayward KS, Kwakkel G, Ward N, Wolf S, Borschmann K, Krakauer JW, Boyd L, Carmichael ST, Corbett D, Cramer SC (2017) Agreed definitions and a shared vision for new standards in stroke recovery research: The Stroke Recovery and Rehabilitation Roundtable taskforce. International Journal of Stroke, Vol. 12(5) 444–450.
• Fraser C (2009) Exploring Partnerships in the Rehabilitation Setting: The 24-Hour Approach of the Bobath Concept. in Raine S, Meadows L, Lynch- Ellerington M (eds) Bobath Concept. Theory and Clinical Practice in neurological rehabilitation. Blackwell, UK.
• Kleim JA and Jones TA (2008) Principles of Experience-Dependent Neural Plasticity: Implications for Rehabilitation After Brain Damage. Journal of Speech, Language, and Hearing Research. 51:S225–S239.
• Nudo RJ (2013) Recovery after brain injury: mechanisms and principles. Frontiers in human neuroscience. 7(887): 1 – 14.
Κυπριώτης Kώστας
Φυσικοθεραπευτής MSc, Bobath (IBITA) & ΙΜΤΤ Ιnstructor
