Το δευτεροπαθές λεμφοίδημα αποτελεί μια σοβαρή, χρόνια και προοδευτική νόσο του λεμφικού συστήματος, που αν και είναι αναλογικά συχνότερο σε γυναίκες ασθενείς με καρκίνο του μαστού, μεγάλο ποσοστό ασθενών με γυναικολογικό καρκίνο, ή καρκίνο του ουροποιητικού στους άνδρες, αλλά και μελάνωμα (σοβαρή κακοήθεια του δέρματος), θα εμφανίσουν λεμφοίδημα σε εξίσου σημαντικά υψηλά ποσοστά.
Αρχικά, μετά από κάθε λεμφαδενεκτομή, όλοι σχεδόν οι ασθενείς θα παρουσιάσουν σε ένα βαθμό οίδημα («πρήξιμο»), όμως στο 1/3 αυτών θα παραμείνει και τελικά θα εξελιχθεί σε λεμφοίδημα. Οι λόγοι που μερικοί ασθενείς θα εμφανίσουν λεμφοίδημα ενώ άλλοι όχι, είναι ακόμη άγνωστοι. Οι κύριες αιτίες δημιουργίας λεμφοιδήματος είναι η λεμφαδενεκτομή (η αφαίρεση των λεμφαδένων συνήθως της μασχάλης, της βουβωνικής χώρας ή του τραχήλου) η οποία διενεργείται για τη θεραπεία του καρκίνου, η συμπληρωματική ακτινοβολία και η χημειοθεραπεία.
Πρόληψη λεμφοιδήματος
Για τον έλεγχο της επίπτωσης του λεμφοιδήματος, δηλαδή ποιοι ασθενείς θα εμφανίσουν λεμφοίδημα, εφαρμόζουμε μια νέα διαγνωστική εξέταση «Μέτρησης Πίεσης Λέμφου υπό Φλουοροσκόπηση Πραγματικού Χρόνου» – “Real-time FLyP”, όπου με ακρίβεια 95% μας υποδεικνύει τους ασθενείς οι οποίοι έχουν υψηλά ποσοστά προδιάθεσης για ανάπτυξη λεμφοιδήματος μέσα στην τριετία. Η εξέταση γίνεται στο ιατρείο, τόσο στους ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση θεραπείας του καρκίνου όσο και σε αυτούς που πρόκειται να υποβληθούν σε τέτοια επέμβαση. Γνωρίζοντας ποιοι ασθενείς έχουν αυξημένη πιθανότητα να εμφανίσουν λεμφοίδημα, γίνεται ευκολότερα η έγκαιρη προσπάθεια πρόληψης ή αντιμετώπισης του λεμφοιδήματος.
Σε εκείνους τους ασθενείς που θα υποβληθούν σε επέμβαση λεμφαδενικού καθαρισμού, προτείνεται η ταυτόχρονη μικροχειρουργική επέμβαση σύνδεσης του λεμφικού με το φλεβικό δίκτυο “LYMPHA” από την ομάδα των εξειδικευμένων μικροχειρουργών, ώστε να διατηρηθεί ανεπηρέαστη η λεμφική κυκλοφορία. Επιπλέον άμεσα μετεγχειρητικά οι ασθενείς ακολουθούν το εξειδικευμένο πρόγραμμα φυσιοθεραπείας και εφαρμογή ελαστικών ενδυμάτων για ένα μικρό χρονικό διάστημα.
Αποκατάσταση λεμφοιδήματος με σκοπό την οριστική θεραπεία
Παραδοσιακά η αντιμετώπιση των ασθενών με λεμφοίδημα γίνεται με ένα σύνολο συντηρητικών παρεμβάσεων που ονομάζονται «Ολοκληρωμένη Αποσυμφορητική Θεραπεία» (Complex Decongestive Therapy – CDT). Προκειμένου να ελέγχεται το οίδημα και η νόσος, οι ασθενείς καλούνται να ακολουθούν πιστά εφ’ όρου ζωής τις οδηγίες της θεραπευτικής ομάδας.
Την τελευταία 10ετία η μεγάλη επανάσταση στη μικροχειρουγική του λεμφικού ιστού έφερε σημαντική πρόοδο στην εύρεση οριστικής θεραπείας για τους ασθενείς με λεμφοίδημα. Συγκεκριμένα η εφαρμογή στην κλινική πράξη δύο τεχνικών μικροχειρουγικής του λεμφικού ιστού, α) τη μεταμόσχευση αυτόλογων αγγειούμενων λεμφαδένων και β) τις λεμφοφλεβικές αναστομώσεις, κατάφερε να προσεγγίσει τη νόσο στο επιπεδο των λεμφαγγείων και των λεμφαδένων και να επαναφέρει τη λειτουργική αποκατάσταση στη λεμφική κυκλοφορία. Οι δύο τεχνικές εφαρμόζονται ανάλογα με τα χαρακτηριστκά της πάθησης και βοηθούν να μειωθεί: 1) το μέγεθος (όγκος) του πάσχοντος μέλους, 2) ο αριθμός των λοιμώξεων (ερυσίπελας) ανά έτος και 3) να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των ασθενών με λεμφοίδημα.
α) Μεταμόσχευση Αυτόλογων Αγγειούμενων Λεμφαδένων
Η μεταμόσχευση λεμφαδένων είναι η μεταφορά 2-3 «λειτουργικών» λεμφαδένων από μια υγιή περιοχή – που περιέχει πολλούς λεμφαδένες, στην πάσχουσα περιοχή όπου έγινε ο λεμφαδενικός καθαρισμός. Μετά τη μεταμόσχευση των λεμφαδένων αποκαθίσταται η λεμφική κυκλοφορία και σταδιακά μειώνεται το λεμφοίδημα. Όσο πιο νωρίς μετά την εμφάνιση του λεμφοιδήματος γίνεται η επέμβαση τόσο πιο ικανοποιητικά μπορεί να είναι τα αποτελέσματα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις στα αρχικά στάδια της νόσου, η επιτυχία αγγίζει το 100%.
Η επέμβαση γίνεται υπό γενική αναισθησία, θεωρείται ήπια για τους ασθενείς χωρίς ιδιαίτερο πόνο, ενώ οι ίδιοι κινητοποιούνται λίγες ώρες μετεγχειρητικά και παραμένουν στην κλινική για 1-2 μέρες. Σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της επέμβασης παίζει η εξειδικευμένη φυσιοθεραπεία. Λίγες εβδομάδες πριν την επέμβαση οι ασθενείς ξεκινούν το πρόγραμμα φυσιοθεραπείας που τους προτείνουμε, το οποίο και συνεχίζει τη 2η ημέρα μετά την επέμβαση. Ο σκοπός του συνδυασμού μεταμόσχευσης λεμφαδένων και εξειδικευμένης φυσιοθεραπείας είναι να θεραπευτούν πλήρως οι ασθενείς και να «απαλλαγούν» σύντομα από την ανάγκη εφαρμογής ελαστικών ενδυμάτων. Σε κάθε περίπτωση ακόμη και σε εκείνους με προχωρημένο στάδιο λεμφοιδήματος, η μείωση της βαρύτητας της νόσου ή η μείωση των συμπτωμάτων θεωρείται παράγοντας επιτυχίας.
β) Μικροχειρουργικές λεμφοφλεβικές αναστομώσεις
Οι λεμφοφλεβικές αναστομώσεις είναι η τεχνική που ενώνει τα λεμφαγγεία με τις φλέβες προκειμένου να κατευθύνει την περίσσεια της λέμφου από το λεμφικό σύστημα στο φλεβικό δίκτυο. Η επέμβαση έχει ένδειξη σε ασθενείς με υπερπλαστικά και λειτουργικά λεμφαγγεία, όπως αυτό διαπιστώνεται στην εξέταση φλουοροσκόπησης που κάνουμε στο ιατρείο
Όπως και στη μεταμόσχευση λεμφαδένων, η επέμβαση γίνεται με γενική αναισθησία, χωρίς ιδιαίτερο μετεγχειρητικό πόνο και οι ασθενείς κινητοποιούνται την ίδια μέρα. Οι φυσιοθεραπείες ξεκινούν λίγες εβδομάδες πριν την επέμβαση και συνεχίζουν τη 2η μετεγχειρητική μέρα με ειδικές μαλάξεις και επιδέσεις.
Οι μικροχειρουργικές αυτές επεμβάσεις, θεωρούνται θεραπευτικές και συμπεριλαμβάνονται πλέον επίσημα στις κατευθυντήριες οδηγίες της Παγκόσμιας Λεμφολογικής Εταιρείας (International Society of Lymphology – ISL), για την αντιμετώπιση ασθενών με λεμφοίδημα Σταδίου ΙΙ και ΙΙΙ.
Οι γιατροί της ομάδας μας, από το 2011 προσφέρουν σε δεκάδες ασθενείς στον Ελλαδικό χώρο τις θεραπευτικές αυτές επεμβάσεις, με ιδιαίτερη επιτυχία. Ταυτόχρονα η συνεργασία μας με τα μεγαλύτερα Πανεπιστήμια της Ευρώπης και Αμερικής, οδήγησε στην πρόοδο της γνώσης και τη συνεχή βελτίωση των τεχνικών και των αποτελεσμάτων. Η κοινή άποψη όλων είναι ότι η έγκαιρη αντιμετώπιση των ασθενών οδηγεί στην ολοκληρωμένη και μόνιμη θεραπεία.
Επίκουρος Καθηγητής Πλαστικής Χειρουργικής Α.Π.Θ.
